ჯანდაცვის სისტემა, მოსაზრებები, ინიციატივა

საქართველოში ჯანმრთელობის დაცვას უზრუნველყოფს ჯანდაცვის უნივერსალური სისტემა, რომლის მიხედვითაც სახელმწიფო აფინანსებს სამედიცინო მკურნალობას ძირითადად პრივატიზებულ სამედიცინო დაწესებულებებში. 2013 წელს საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამის ამოქმედებამ გამოიწვია მთავრობის მიერ დაფინანსებული მოსახლეობის სამედიცინო მომსახურების უზრუნველყოფა და ჯანმრთელობის დაცვის სერვისების ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესება. საზოგადოების მიერ დაფინანსებული ჯანდაცვის მომსახურებების შეძენაზე პასუხისმგებლობა ეკისრება სოციალური მომსახურების სააგენტოს (SSA).

საქართველოს ჯანდაცვის სისტემის ისტორიული მიმოხილვა

1921 წლიდან 1991 წლამდე საქართველოს ჯანდაცვის სისტემა საბჭოთა სისტემის ნაწილი იყო. 1995 წლამდე საქართველოში ჯანდაცვის სისტემა ემყარებოდა საბჭოთა კავშირის მოდელს. პირველი ცვლილება განხორციელდა 1995 წელს, როდესაც ბიუჯეტის გადარიცხვები დაემატა დაფინანსების დამატებით წყაროებს, ანუ სავალდებულო ჯანმრთელობის დაზღვევის შენატანებით (დამსაქმებლისა და დასაქმებულის სავალდებულო შენატანი ― შესაბამისად 3% და 1%), სარეცხი მანქანის ხელოსანი ქვეყნის ტერიტორიული ბიუჯეტიდან ჯანმრთელობისთვის გამოყოფილი სახსრები, სამედიცინო მომსახურების ოფიციალური გადასახადი, რომლის დაფინანსება ვერ ხერხდება სახელმწიფო პროგრამებით.

სავალდებულო სოციალური დაზღვევა 2003 - 2004 წლებში ვარდების რევოლუციის შემდეგ გაუქმდა. 2003 წელს სოციალური დაზღვევის გადასახადი შეიცვალა სახელმწიფო გადასახადით, რომელიც სახელმწიფო ბიუჯეტში იყო დაგროვილი და 2007 წლიდან მთავრობამ მიიღო გადაწყვეტილება ჯანმრთელობის დაზღვევის სახელმწიფო გამოყოფის მენეჯმენტის დელეგირებაზე მოსახლეობის სამიზნე ჯგუფებისთვის მასწავლებლები, სამართალდამცავი ორგანოები, და სამხედრო პერსონალი (მოსახლეობის დაახლოებით ― 40%) კერძო სადაზღვევო კომპანიებისთვის, რომლებიც გახდნენ სამედიცინო მომსახურების შემსყიდველები აღნიშნული მოსახლეობის ჯგუფებისთვის.

ეს ნიშნავს, რომ საქართველოში მოსახლეობის ნაწილს არ ჰქონდა სამედიცინო დაზღვევის ხელმისაწვდომობა. სახელმწიფომ შეინარჩუნა კონტროლი რამდენიმე სამედიცინო ავიაბილეთები დაწესებულებაზე, რომლებიც ფსიქიკურ დაავადებებსა და ინფექციურ დაავადებებს ეხებოდა, ხოლო ყველა სხვა საავადმყოფო და კლინიკა კი პრივატიზებული იყო. ჯანდაცვის სისტემა 2013 წლიდან შეიცვალა, შესაბამისად ჯანდაცვის დაფინანსების პოლიტიკის მიმართულებაც შეიცვალა, რადგან ახალმა მთავრობა დაიწყო სვლა ჯანმრთელობის საყოველთაო დაზღვევის შემუშავებისკენ და არა მიზნობრივი სარგებელის მიღებისკენ.

საქართველოს ჯანდაცვის სისტემის ორგანიზაციული სტრუქტურა

ჯანდაცვის სისტემა საქართველოში ძალზე დეცენტრალიზებულია და ინტენსიურად პრივატიზებულ იქნა 2007 წლიდან 2012 წლამდე. რეგულაციები ასევე ლიბერალურია და საქართველოს ჯანმრთელობის, შრომისა და სოციალური დაცვის სამინისტრო მუშაობს იმის უზრუნველსაყოფად, რომ ჯანდაცვის ხარისხი იყოს მაღალი.

2014 წლის ბოლოს საქართველოს მთავრობის მიერ დამტკიცდა საქართველოს ჯანდაცვის სისტემის სახელმწიფო კონცეფცია 2014 - 2020 წლებისთვის "უნივერსალური ჯანდაცვა და ხარისხის მართვა პაციენტის უფლებების დასაცავად", რომელიც წარმოადგენს ჯანდაცვის სისტემის განვითარების ხედვას, რომელიც მოიცავს სექტორის განვითარების საფუძვლებს, როგორც საერთაშორისო, ისე ნაციონალურ დონეზე ჯანმრთელობის დაცვას მთელი ქვეყნის მასშტაბით.

სამედიცინო საქმიანობისთვის (SRAMA) და სსიპ საგანგებო სიტუაციების კოორდინაციისა და გადაუდებელი დახმარების ცენტრი (ESC და UAC), ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის პროგრამები, მათ შორის UHC, უზრუნველყოფს SSA- ს, რომელიც საქართველოს ჯანმრთელობის, შრომისა და სოციალური დაცვის სამინისტროზე დაქვემდებარებული დაწესებულებაა. გარდა ამისა, არაერთი საერთაშორისო პარტნიორი, როგორიცაა WHO, UNICEF, UNFPA, მსოფლიო ბანკი, USAID, ევროკავშირი, გლობალური ფონდი და ა.შ., მტკიცედ უჭერენ მხარს ჯანდაცვის სისტემასა და სექტორს საქართველოში.

საქართველოს ჯანდაცვის სისტემაში გატარებული რეფორმები

საქართველოს ჯანდაცვის სისტემაში არსებული ძირითადი რეფორმები და პოლიტიკის ზომები მოიცას შემდეგ მნიშვნელოვან თარიღებსა და საქიანობებს, როგორიცაა:

• 1995 წლამდე ― საბჭოთა კავშირის მოდელი, მთლიანად სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებული მომსახურება;
• 1995 - 2003 წლები ― ჯანმრთელობის დაზღვევის შემოღება, ჯანმრთელობისთვის სავალდებულო სახელფასო გადასახადები და ჯანმრთელობის სახელმწიფო ფონდის შექმნა (SHF);
• 1999 წელი ― შემუშავდა საქართველოს ჯანმრთელობის ეროვნული პოლიტიკა;
• 1999 წელი ― საქართველოს სამინისტრო და სოციალური დაცვის სამინისტრო გაერთიანდნენ საქართველოს ჯანმრთელობის, შრომისა და სოციალური დაცვის სამინისტროში;
• 2007 წელი ― ჯანდაცვის სისტემაში შემუშავდა სახელმწიფო საავადმყოფოების განვითარების გენერალური გეგმა, რომელიც ითვალისწინებს კურსის სრულად შეცვლას საავადმყოფოების სექტორში, მთავრობის მიერ დამტკიცებული პრივატიზების საფუძველზე; საავადმყოფოების უმეტესი ნაწილი თითქმის კერძო სექტორში გაიყიდა;
• 2007 - 2014 წლები ― სახელმწიფოს სადაზღვევო კომპანიებისთვის გადაცემული სახელმწიფო სახსრები სამიზნე მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაზღვევის სახელმწიფო პროგრამის განსახორციელებლად (ანუ სიღარიბის ზღვარს მიღმა მყოფი პირები, და მასწავლებლები);
• 2009 - 2010 წლები ― ჯანმრთელობის ნებაყოფლობითი დაზღვევის დაფარვის პროგრამის დანერგვა;
• 2012 - 2014 წლები ― საქართველოს მოქალაქეების, კერძოდ კი მხოლოდ პენსიონერების, 5 წლამდე ბავშვების, სტუდენტების, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა ჯანმრთელობის დაზღვევის სახელმწიფო პროგრამის ჩამოყალიბება;
• 2013 წელი ― საქართველოს ჯანდაცვის სისტემაში საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამის დანერგვა (I - II ფაზა);
• 2014 წელი ― ჯანდაცვის სისტემაში რეცეპტების სისტემის დანერგვა;
• 2015 წელი ― საქართველოს ჯანდაცვის სისტემაში C ჰეპატიტის ელიმინაციის პროგრამის დანერგვა;
• 2015 - 2017წ წლები ― ჯანდაცვის სისტემაში პერინატალური სერვისების რეგიონალიზაციის დამყარება;
• 2017 წელი ― საქართველოს ჯანდაცვის სისტემაში ქრონიკული დაავადებების სახელმწიფო წამლის პროგრამის დანერგვა;
• 2017 წელი ― საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამის III ფაზის დაწყება ― ჯანდაცვის სისტემაში განისაზღვრა მომსახურების სტრატიფიკაცია შემოსავლების ჯგუფების მიხედვით.

2017 წლის მაისიდან პროგრამის შემდგომი რეფორმის დაწყებამდე მიზანშეწონილი იყო შემუშავებულიყო ბენეფიციარების დიფერენცირების ახალი კრიტერიუმები. რეფორმის ძირითადი მიზანი არის საჭიროებებზე უფრო ორიენტირებული სერვისების მიწოდება და მიდგომის ― "სოციალური სამართლიანობის" შემუშავება. მომსახურების პაკეტი უკავშირდება მოსახლეობის შემოსავალს.

2017 წლის 1 ივლისიდან კი საქართველოს ქრონიკული დაავადებების მქონე პირებისთვის, რომლებიც რეგისტრირებულნი არიან ”სოციალურად დაუცველი ოჯახების” ერთიან ბაზაში და მათი სარეიტინგო ქულა არ აღემატება 100 000-ს, ამოქმედდა ქრონიკული დაავადებების სამკურნალო მედიკამენტების სახელმწიფო პროგრამა. პროგრამა ითვალისწინებს პაციენტებს გულ-სისხლძარღვთა ქრონიკული დაავადებების, ფილტვების ქრონიკული დაავადებების, დიაბეტის (ტიპი 2) და ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებების სამკურნალო მედიკამენტებით უზრუნველყოფას.